Sujatha Puthra Meditation Center
Your Membership ID
05. ආනාපානසති භාවනාවෙන් නිවනට
එහි පාලිය භාග්යවතුන් වහන්සේ විසින් දක්වමින්,
“කථඤ්ච භික්ඛවෙ භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති. ඉධ භික්ඛවෙ භික්ඛු අරඤ්ඤගතො වා රුක්ඛමූලගතො වා සුඤ්ඤාගාරගතො වා නිසීදති පල්ලකං ආභුජිත්වා උජු කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා,
(1) සො සතො ව අස්සසති, සතො ව පස්සසති
.
(2) දීඝං වා අස්සසන්තො දීඝං අස්සසාමීති පජානාති, දීඝං වා පස්සසන්තො දීඝං පස්සසාමීති පජානාති. රස්සං වා අස්සස න්තො රස්සං අස්සසාමීති පජානාති, රස්සං වා පස්සසන්තො රස්සං පස්සසාමීති පජානාති.
(3) සබ්බකායපටිසංවෙදී අස්සසිස්සාමීති සික්ඛති, සබ්බකායපටිසංවෙදී පස්සසිස්සාමීති සික්ඛති.
(4) පස්සම්භයං කායසඞ්ඛාරං අස්සසිස්සාමීති සික්ඛති, පස්සම්භයං කායසඞ්ඛාරං පස්සසිස්සාමීති සික්ඛති”
යනුවෙන් දේශනා කොට වදාළ සේක.
ආනාපානසති භාවනාවේ ප්රධාන පියව ර සතරකි. ඉහත අංක වලින් වෙන් කර දැක් වූ ඒ පියවර සතරෙන් අනතුරුව ධ්යාන ලැබීම සිදු වේ. එය යෝගාවචරයා ගේ රුචිය සහ හැකියාව අනුව ප්රථම ධ්යානය හෝ ක්රමයෙන් දෙවැනි, තුන්වැනි, සතරවැනි ධ්යානය දක්වා වර්ධනය කර එයින් නැගී සිට උපචාරයට පැමිණ විදර්ශනා කළ යුතු ය.
මේ භාවනාවේ පියවර සතර දේශනා කිරීමට පෙර භාග්යවතුන් වහන්සේ විසින් යෝගාවචරයා වෙත උපදෙස් කිහිපයක් ලබා දී ඇත. ඒ උපදෙස් සහ පියවර සතර සරල භාෂාවෙන් ලියතොත් ඒ පිළිවෙල මෙසේ දත යුතු ය.
01. පළමු ව භාවනාවට සුදුසු ස්ථානයක් සොයා ගත යුතු ය. අරඤ්ඤගතො වා රුක්ඛමූලගතො වා සුඤ්ඤාගාරගතො වා යන්නෙන් ඒ භාවනාවට සුදුසු ස්ථානයන් දක්වනු ලැබී ය.
02. අනතුරුව භාවනාව ආරම්භ කිරීමට පෙර ඒ සඳහා සූදානම් විය යුතු ය. නිසීදති පල්ලකං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා යන්නෙන් එය දක්වනු ලැබී ය.
03. අනතුරුව භාවනාව වැඩීම ආරම්භ කළ යුතු ය. එය අංක කර ඇති පාලි පිළිවෙලින් අර්ථය පහත දක්වන සේ දැන ගත යුතු ය.
01 වන පියවර - සිහියෙන් හුස්ම ගැනීම සහ හෙළීම.
02 වන පියවර - දිග කෙටි භාවයෙන් තොර ඒකාකාරී රටාවක් හඳුනා ගැනීම.
03 වන පියවර - ආශ්වාස ප්රාශ්වාස කය හඳුනා ගැනීම.
04 වන පියවර - එම ආශ්වාස ප්රාශ්වාස කය සංසිඳවමින් භාවනා කිරීම වශයෙනි.
මේ පියවර සතර දැක්වීමෙන් අනතුරුව මේ ආනාපානසතිය වැඩීම ගැන උපමාවක් ද පෙලෙහි “සෙය්යථාපි භික්ඛවෙ, දක්ඛො භමකාරො වා” යන පාලි පාඨයකින් දක්වා ඇතත්, භාවනාවේ පියවර අතර එය වැටහෙන ආකාරයෙන් විස්තර කරනු ලැබෙනු ඇති නිසා එය මෙහි ග්රන්ථය දීර්ඝ කිරීම වළකනු වස් නො දක්වා ඇත.
මෙම පියවර සතර වැඩිය යුතු ආකාරය මෙසේ දත යුතු ය.
භාවනාවට සුදුසු ස්ථානයක් යනු භාවනාවට ප්රථම නිස්කලංක නිහඬ පරිසරයක් සොයා ගැනීම ය. මෙය ආනාපානසති භාවනාව බැවින්, ඒ සඳහා බිත්ති ආදියෙන් කොටු වූ කාමර ආදියක් භාවිතා නො කර සිහිල් සුළං ගැවසෙන එළිමහන් පරිසරයක් නම් වඩාත් උචිත බව දැන ගත යුතු ය.
කාමරයක් තුළ සිදු කරන්නේ නම් වෙනත් ගෘහ භාණ්ඩාදිය පුරවා නැති, මනසට නිදහසක් දැනෙන සේ අල්ප වූ භාණ්ඩ ප්රමාණයක් පවතින තැනක් නම ් වඩාත් සුදුසු බව දැන ගත යුතු ය. බිත්තියක් ආසන්නයේ බිත්තිය දෙසට හැරී භාවනා කිරීම අත් හැර, බිත්තිය පසෙට වී විවෘත අවකාශය දෙස බලා භාවනා කිරීමට උත්සහ කරනු.
භාවනාවට පෙර දහදිය ආදිය දමා ඇත්නම්, ස්නානය කර හෝ එයින් පිරිසිදු විය යුතු ය. ඒ භාවනාව කයට සංවේදී වන විට දහදිය දුර්ගන්ධය ආදිය දැනීමෙන් අර්පණා ලැබීමට බාධාවක් විය හැකි බැවිනි. එනිසා වස්තු විශද ක්රියාව හෙවත් අභ්යන්තරික බාහිර පිරිසිදු බව මෙම භාවනාවට ඉතා වැදගත් බව සැලකිය යුතු ය.
එහි අභ්යන්තරික පිරිසිදු බව යනු කෙස්, රැවුල් සුදුසු පරිදි කපා නියපොතු ආදිය ශුද්ධ පවිත්ර කොට, ජලස්නානය වැනි කටයුතු වලින් ලබන කායික පිරිසිදු සහ පිළිවෙල බව යි.
බාහිර පිරිසිදු බව යනු තමන් වැඩ වාසය කරන කුටිය හෝ කාමරය, එහි මිදුල ආදියේ ඇති පිරිසිදු බව යි. එය සමාධිය ලැබීම පිණිස ප්රබල හේතුවක් වේ.
අනතුරුව තමන් ගේ කයට අපහසු නැති ආකාරයකට එරමිණිය ගොතා ගෙන හෝ තරමක් උස බංකුවක් භාවිතා කර හෝ අපහසු ම අයෙක් නම් පමණක් පුටුවක් භාවිතා කර හෝ පර්යංකයක් බැඳ හිඳ ගත යුතු ය.
මෙහි දී කාන්තාවන් විසින් හිඳ ගන්නා බවට මෙකල දක්නට ලැබෙන අර්ධ පර්යංක ක්රමය සුදුසු නැති බව විශේෂයෙන් දැක්විය යුතු ය. මන්ද මේ පර්යංක ඉරියව්වේ දී පිට කොන්ද සෘජු ව තබා ගැනීම ඉතා වැදගත් කරුණක් බැවිනි. මෙ ය අටුවාවන් වල පිට කටු එකිනෙක මත පිහිටන සේ හිඳ ගත යුතු යැයි දක්වා තිබේ. පුටු ආදියක වාඩි වන යෝගාවචරයන් විසින් එයට හේත්තු නොවී සිටීමට වග බලා ගත යුතු ය.
මෙහි දී බිම හිඳ ගැනීම ඉතා ම සුදුසු අතර ක්රම ක්රමයෙන් දැක් වූ විකල්ප ඉරියව් වලට යෑමේ දී භාවනාවේ බලය අඩු වන බව දත යුතු ය. මේ ග්රන්ථය පුරා ම මා යෝග්ය ම ඉරියව්වේ සිට එසේ කිරීමට දුෂ්කර අය වෙනුවෙන් විකල්ප ඉරියව් ආදිය දැක්වීම සිදු කරනු ලැබෙනු ඇත. එහි දී පළමුවෙන් දක්වන කරුණ ගැන වැඩි අවධානයක් දිය යුතු ය. එය ම සුදුසු සහ පහසු ම දේ වනු ඇත. සෙසු සියලු කරුණු විකල්ප පමණි. ඒ විකල්ප භාවිතා කිරීමේ දී භාවනා බලය ක්රමයෙන් අඩු වන බව සිහි තබා ගත යුතු ය.
අනතුරුව යෝගාවචරයා භාවනාවට උත්සහ කළ යුතු ය. තමන් හොඳින් කර්මස්ථාන පරිමුඛ විය යුතු අතර තමන් කරන්නට යන කාර්යයේ බැරෑරුම් කම සහ එහි ප්රතිඵලයේ ඇති උසස් බව මොහොතක් සැලකිය යුතු ය. මේ ප්රතිපත්තිය පුරා ගැනීමෙන් සංසාර දුකට ස්ථිර පිළියමක් ලබා ගත හැකි බැවින් ඒ ගැන සිහි තබා ගෙන භාවනාවට එළැඹිය යුතු ය. එය ම භාවනාවේ පූර්ව කෘත්යය වෙයි. වෙනත් අමුතුවෙන් යමක් කරන්නට එහි නැත. වර්තමානයේ මේවාට විවිධ විප්රකාර ක්රම භාවිතා කරන බව දක්නට ලැබෙයි. ඒවායින් යෝගාවචරයා ගේ සිත තවත් විසිරෙන බවක් මිස, ඒකාග්ර වීමට උපකාරයක් වන සෙයක් නම් දක්නට නො ලැබේ.
එසේ පරිසරය සහ ඉරියව්ව සුදුසු සේ සකස් කර ගත් පසු භාවනාවේ පළමු පියවර සතර වැඩීමට ආරම්භ කළ යුතු ය.
භාවනාවේ පළමු පියවර සිහියෙන් හුස්ම ගැනීම සහ සිහියෙන් හුස්ම හෙළීම යි. එය සිදු කරන්නේ මෙසේ ය.
සාමාන්යයෙන් මිනිසෙක් ගේ හුස්ම කෙනෙක් ගේ බලපෑමකින් තොර ව ක්රියාත්මක වේ. යෝගාවචරයා විසින් කළ යුත්තේ ඒ වැටෙන හුස්ම දෙස බලා සිටීම ය. බලහත්කාරයෙන් හුස්ම ගැනීමට උත්සහ නො කළ යුතු ය. දෑස් පියන විට බෙල්ල නැවීමෙන් වැළකී, මෘදු ඉරියව්වක මුහුණ පැවැත්විය යුතු ය. දෑස් තදින් නො පියවිය යුතු අතර මෘදු ලෙස වසා ගත යුත්තේ ය.
අනතුරුව නාසිකා අග්රය හෙවත් නාස් පුඬු අසලට අවධානය දෙමින් හුස්මේ ගමන ගැන අවධානය වැඩි කළ යුතු ය. ආශ්වාස වන විට එය දෙස සිතින් බලා සිටිය යුතු ය. ප්රාශ්වාස කරන විට එය දෙස සිතින් බලා සිටිය යුතු ය.
කිසි විටකත් ආශ්වාස ප්රාශ්වාස සමඟ සිතින් ‘දැන් හුස්ම උඩට ගියෝ ය, දැන් පහළට ගියෝ ය’ ආදී වශයෙන් කථා නො කළ යුත්තේ ය. හුදු ඉහළ පහළ යන හුස්ම දෙස සිහියෙන් බලා සිටීම පමණක් ම කළ යුත්තේ ය. එහෙයින් සිහියෙන් හුස්ම ගනියි, සිහියෙන් හුස්ම හෙළයි යනුවෙන් දේශනා කරන ලද සේක. මෙය ඕනෑවට වඩා සිතන්න යෑමෙන් ද භාවනාව අත් හැරෙන බව දැන ගත යුතු ය. ප්රකෘතියෙන් දැනෙන තැන හැර වෙනත් යමක් අමුතුවෙන් නො සෙවිය යුත්තේ ය.
දෙවැනි පියවර දීර්ඝ ව හුස්ම ගැනීම, හෙළීම සහ කෙටියෙන් හුස්ම ගැන ීම, හෙළීම ගැන අවධානය යොමු කිරීම යි.
මෙය ද කිසිසේත් ම බලහත්කාරයෙන් දිග හුස්මවල් ගැනීමක් ගැන හෝ කෙටි හුස්මවල් ගැනීමක් ගැන නො වදාරණ ලදී. මේ හුස්ම රටාව ඒකාකාරී කර ගැනීම පිණිස වදාරණ ලද උපක්රමයකි. එනිසා විනයට්ඨකථාවේ දී එය තත්රමජ්ඣත්තුපේක්ඛාව පිහිටයි යනුවෙන් දක්වන ලදී.
එනම් යමෙක් ආශ්වාස ප්රාශ්වාස කරන විට කලබල අවස්ථාවක දී නම් වේගයෙන් එම ක්රියාව සිදු කරයි. එලෙස ම මලානික ව සෙමින් සිදු වන අවස්ථාවන් ද ඇත. නමුත් සිත ඒකාග්ර වීමත් සමඟ මේ වේගවත් සහ මලානික ව සිදු වන ආශ්වාස ප්රාශ්වාසයන් එසේ වෙනසක් නැති ව ඒකාකාරී ව, එක රටාවකට වැටෙන්නට පටන් ගනී. එම ඒකාකාරී රටාවෙන් හුස්ම ගැනීම සිදු කරන තෙක් වැටෙන වෙනස් ආශ්වාස ප්රාශ්වාසයන් ගැන අවධානය යොමු කර එය ඒකාකාරී රටාවකට එන තුරු පුරුදු කර ගැනීම මේ පියවරෙන් දක්වන ලද්දේ ය.
පළමු පියවර ටික කාලයක් වඩන යෝගාවචරයා හට මුල් කාලයේ දී තරමක් සිත වෙනත් අරමුණු ඔස්සේ ගිය ද, ප්රතිපත්තියේ සිත් අලවා දවසේ වැඩි කාලයක් භාවනාවේ නිරත වන විට හෝ වැඩි වාර ගණනක් භාවනාවේ නිරත වන විට පහසුවෙන් හුස්ම දෙස බලා සිටින්නට හැකියාව ලැබේ.
එහි දී යෝගාවචරයා ගේ භාවනා වාර ගණන සහ කාලය ගැන වෙනස ද සැලකිය යුත්තක් ය. මේ අවස්ථාවේ දී කාලයෙන් ඒකාග්ර බවත්, වාර ගණනින් වීර්යයත් තීරණය වේ. එසේ වීර්යයෙන් යුක්ත ව ඒකාග්ර බව පුරුදු කරන යෝගාවචරයා හට නොබෝ කලකින් ම හෝ නොබෝ වේලාවකින් ම පහසුවෙන් සිත ආශ්වාස ප්රාශ්වාස අරමුණෙහි බඳින්නට හැකියාව ලැබේ.
එසේ පහසුවෙන් අරමුණෙහි සිත පවත්වන්නට හැකියාව ලැබෙන විට, එම ඒකාග්ර භාවය වැඩි කර ගැනීමට දෙවැනි පියවර වෙත සිත පැවැත්විය යුතු ය. දැන් යෝගාවචරයා සිටින්නේ දෙවැනි පියවරේ ය. ආශ්වාස ප්රාශ්වාස දෙස තවමත් සිහියෙන් බලා ගෙන සිටියි. එපමණක් නොව එහි රටාව ද එම සිතින් ම ග්රහණය කරයි. නොබෝ කලකින් මේ ආශ්වාස ප්රාශ්වාසයන් ගේ දීර්ඝ කෙටි ආදී වෙනසක් නො ලැබ ඒකාකාරී රටාවක් යෝගාවචරයා වෙත හසු වෙයි. එය කලක් පුරුදු කර ගත යුතු ය. මනසට එම රටාව මතක සිටින තාක් පුරුදු කර ගත යුතු ය.
අනතුරුව තුන්වැනි පියවර ව ෙත එළැඹිය හැකි වන අතර එහි සිහිපත් කළ සබ්බකාය පටිසංවේදී යන වචනයෙන් හුස්ම සමඟ චලනය සිද්ධ වන කාය කොටස අරමුණු කර ගත යුතු ය. මෙතෙක් වේලාවක් නාසිකාව අග්රයේ සිත තබා ගෙන සිටි යෝගාවචරයා දැන් හුස්මත් සමඟ චලනය වන උරහිස් ප්රදේශය ද අරමුණු කරන්නට පටන් ගනියි.
දැන් ඔහු අභ්යන්තර වැඩ ගොඩක ය. බාහිර අරමුණු වලට ඉඩ ඇත්තේ අඩුවෙන් ය. ඔහු මැනවින් පුරුදු කළ ඒකාකාරී රටාවකට හුස්ම ගන්නා අතර බැලුම් බෝලයක් පුම්බවන විට එම බැලුම පිම්බෙන්නේ යම් සේ ද, මේ කයේ එසේ පිම්බීම හැකිළීම ක්රමයෙන් අරමුණු කරන්නට පටන් ගනියි. එය විනයට්ඨකථාවේ “සබ්බම්පි පරිග්ගහෙතුං සක්කොති” යන පාඨයෙන් දක්වා ඇත.
පුරුදු වීමත් සමඟ මේ ආශ්වාස ප්රාශ්වාසය ද, ඒකාකාරී රටාව ද, ඒ ආශ්වාස ප්රාශ්වාසයන් සමඟ චලනය වන උරහිස් ප්රදේශයේ පිම්බීම හැකිළීම ද එක් සිතකින් අරමුණු වෙනවාක් මෙන් දැනෙන තුරු වර්ධනය කර ගත යුතු ය. එහි හුරුව ආ විට ක්රමයෙන් බඩ ද, පිට ද, පපු ප්රදේශය ද ආදී වශයෙන් ඉනෙන් උඩ හුස්ම සමඟ චලනය වන සියලු කොටස් අත් නො හැර ආරම්මණයේ පවත්වා ගැනීමට හැකියාව ලැබෙනු ඇත.
මෙම පියවර සම්පූර්ණ වන විට යෝගාවචරයා දෙවැනි පියවරෙන් පුරුදු කර ගත් ඒකාකාරී රටාවට, පළවෙනි පියවරෙන් පුරුදු කර ගත් ආශ්වාස ප්රාශ්වාස සමඟ දැනෙන, තුන්වැනි පියවරෙන් දැන ගත් හුස්ම සමඟ චලනය වන සියලු ආශ්වාස ප්රාශ්වාස කය හෙවත් හුස්ම සමඟ චලනයට ලක්වන කය ගැන දැනීමේ සිහිය පවත්වා ගෙන සිටියි.
මේ තුන්වැනි පියවර බැලුමක උපමාවකින් දත යුත්තේ ය. යමෙක් බැලුම් පුම්බවන විට එහි කටට මුඛය තබා හුළං පිඹියි. එවිට මුළු බැලුම ම එකට ම හුළං පහස විඳින්නේ, බැලුම ම පිම්බෙයි. කයත් ඒ ආකාරයෙන් දත යුතු ය.
බැලුමේ කට මෙන් නාසිකාව අග්රය දත යුතු යි. මුඛයෙන් පිඹින හුළං සේ ආශ්වාස ප්රාශ්වාසය දත යුතු යි. හුස්ම සමඟ කයේ සිදු වන චලනය හෙවත් පිම්බීම හැකිළීම බැලුම පිම්බෙන කාලය මෙන් දත යුතු යි.
මේ අවස්ථාව වන විට යෝගාවචරයා ගේ නාසිකාව අග්රය යන තැන සිත නො පවතී. හුස්ම සමඟ පිම්බීම හැකිළීම වන ඉනෙන් උඩ ශරීර කොටස ම ගැන අරමුණු වෙයි. එම දැනෙන කොටස ආශ්වාස ප්රාශ්වාස කය නම් වේ. සබ්බකාය යනුවෙන් මෙතැන් දී මෙම ආශ්වාස ප්රාශ්වාස කය සිහිපත් කරන ලදී. පටිසංවේදී යන වචනයෙන් එය පිළිබඳ ව දැන ගනිමින් වාසය කරයි යන දේශනාව සිදු කොට ඇත.
භාවනාවක පියවරයන් ලියා දැක්වීම පහසු කාරණයක් නොවේ. එනිසා මේ උපමාදිය හොඳින් කල්පනා කොට, එහි සාරය ගෙන, කර්මස්ථානය වැඩීමට පෙර භාවනා කර්මස්ථානය මැනවින් ලිහා ගත යුත්තේ ය.
මෙසේ දිගින් දිගට ම සම්පූර්ණ ආශ්වාස ප්රාශ්වාස කයෙහි සිත පවත්වා ගෙන ඉන්නා යෝගාවචරයා මේ තුන්වැනි පියවරේ දී තීව්ර වෙන එම දැනීම තදින් මතකයේ රැඳෙන තුරු ම භාවනාවේ යෙදිය යුත්තේ ය. මේ පියවරේ දී කය නො දැනී යාම්, පා වීම් වැනි දේවල් දැනී භාවනාවෙන් පිට යන්නේ නම් වහා භාවනාව නවතා නැවත ආරම්භ කළ යුතු ය.
බොහෝ යෝගාවචරයන් මේ කයේ සැහැල්ලු බව, නො දැනී යෑම් වැනි උපක්ලේෂ ධර්ම වලට යටත් ව භාවනාව මෙයින් ම නවත්වා ගනිති. මේ අවස්ථාවේ ඔබ කළ යුත්තේ කය නො දැනී යෑම සිද්ධ කිරීම නොව, එය දැන ගැනීම බව පටිසංවේදී යන වචනයෙන් භාග්යවතුන් වහන්සේ විසින් ම දේශනා කරනු ලැබූ සේක.
අද කාලයේ දක්නට ලැබෙන ඇතැම් කර්මස්ථාන ආචාර්යවරු යැයි තමන් ම කියා ගන්නා හිමිවරු ද මේ අවස්ථාවන් වල එය නිවැරදි නො කර එය සමාධියක් ය, භාවනාව හොඳින් වැඩී ඇතැ ය යැයි කාරණාව හරි හැටි නො දැන යෝගාවචරයන් ව ද මුලා කරවති.
එයට නො රැවටිය යුතු ය. මේ අවස්ථාවේ මේ ආශ්වාස ප්රාශ්වාස කයේ දැනීම ඉතා වැදගත් ය. එයට හේතුව මතුවට දත හැකි වනු ඇත.
මේ ආශ්වාස ප්රාශ්වාස කය අරමුණු කරමින් වාසය කරන යෝගාවචරයා ගේ එම හුස්ම කයේ දැනීම තමන් ට හොඳින් ප්රකට වූ පසු, භාවනාව වැඩි වේලාවක් පවත්වා ගැනීමට හැකියාව ලැබුණු පසු, සතරවැනි පියවර වෙත පියමං කළ යුත්තේ ය.
මේ තුන්වැනි පියවර වර්ධනය වූ යෝගාවචරයා ක්රමයෙන් බාහිර ලෝකයෙන් මිදෙමින් පවතින බැවින් ඔහුට කුඩා කුඩා ශබ්දාදීන් ගෙන් මේ අවස්ථාවේ එතරම් කරදරයක් නැති වන්නේ ය. ක්රමයෙන් ආශ්වාස ප්රාශ් වාස කයෙහි පමණක් චිත්ත විතර්කය පවතින නිසා සිතෙහි ඒකාග්ර භාවය වැඩි ව දැනෙන්නේ ය.
මෙම අවස්ථාවේ දී පස්සම්භයං කායසංඛාරං යැයි සතරවෙනි පියවරේ කී ලෙස එම ආශ්වාස ප්රාශ්වාස කයෙහි දැනීම සියුම් කරමින් ආශ්වාස ප්රාශ්වාස කිරීමට උත්සහ කළ යුතු ය. එය මේ භාවනාවේ සතරවැනි පියවර වන්නේ ය.
මෙය බලහත්කාරයෙන් ම කළ යුත්තක් නො වන බව ද මෙහි දී සැලකිය යුතු ය. භාවනාවේ අදාළ පියවරට යෑමෙන් පසු යෝගාවචරයාට මෙය කරන ක්රමය නිවැරදි ව හසුවන්නේ ය.
ආශ්වාස ප්රාශ්වාස කය දැනෙමින් ම සැහැල්ලු බවක් දැ නෙන්නට පටන් ගන්නේ ය. හුස්මක් හුස්මක් පාසා එම සැනසිලිදායක සැහැල්ලුව පස්සද්ධියක් සේ දැනෙන්නට පටන් ගන්නා අතර තුන්වැනි පියවරේ පුරුදු කළ ආශ්වාස ප්රාශ්වාස කය, දෙවැනි පියවරේ පුරුදු කළ ඒකාකාරී රටාවේ ම දැනෙමින් ම, එම දැනීම සියුම් වන බවක් දැනෙන්නට පටන් ගන්නේ ය. ක්රමයෙන් සියුම් වන ආශ්වාස ප්රාශ්වාස කයෙහි දැනීම බින්දුවට ම නො දැනී යන ප්රමාණයට සංසිඳී යන්නේ ය.
මේ අවස්ථාවේ යෝගාවචරයා ගේ සිත අවධියෙන් ය. නින්දකට වැටුණා නම් නොවේ. නමුත් දැනෙමින් තිබුණු හුස්ම කයෙහි දැනීම සංසිඳී ඇත. මනසේ හිස් ස්වභාවයක් මෙන් එම අවස්ථාව වැටහේ.
වෙනත් කර්මස්ථාන ඒවා වැඩියෙන් භාවිත කරන විට එම කර්මස්ථානයේ කරුණු වඩාත් විස්තර සහිත ව වැටහේ. විභූත වේ. මේ භාවනාව එසේ නොවේ. ක්රමයෙන් සියුම් වේ. නො දැනෙන ප්රමාණයට ම යන්නේ වෙයි.
පෙර කී ආශ්වාස ප්රාශ්වාස කය අරමුණු කරන්නේ ද, එය එක ම සිතින් කරන්නේ නොවේ. නමුත් ආරම්මණ පහසුව නිසා එය එම අවස්ථාවේ දී විශේෂයෙන් දැනෙන්නේ නැත.
එනිසා මේ අවස්ථාව කිහිප වාරයක් පුරුදු කර ගත යුතු වේ. මෙයින් සතරවැනි පියවර මස්තකප්රාප්ත වන්නේ ය. අනතුරුව මේ සංසිඳීමට ආ පසු මනෝ නිමිත්ත ගැන අවධානය දීමට සුදුස්සෙක් වන්නේ ය.
මේ ආනාපානසති භාවනාවේ දැක් වූ සතරවැනි පියවරෙන් පසු පාලියක් හෝ විස්තරයක් පෙලෙහි දක්වා නැත. එය භාවනා භාවිත කළ ගුරුවරුන් ගෙන් අසා දැන ගත යුතු ය. මේ සතරවැනි පියවරෙන් පසු භාග්යවතුන් වහන්සේ,
“ඉති අජ්ඣත්තං වා කායෙ කායානුපස්සී විහරති, බහිද්ධා වා කායෙ කායානුපස්සී විහරති, අජ්ඣත්ත බහිද්ධා වා කායෙ කායානුපස්සී විහරති.” යන පාලි පාඨය දක්වනු ලැබී ය.
එම පාලි පාඨයෙන් සතරවැනි පියවරෙන් පසු යෝගාවචරයා වෙත අභිධ්යා, දෝමනස්සයන් පහ කළ හැකි ආකාරයේ කය අනුව ගිය සිහියක් උපදී ය, එය තමන් ගේ සහ අනුන් ගේ වශයෙන් විදර්ශනා කර බැලිය යුතු ය යන අදහස දෙයි.
මේ විදර්ශනා කළ යුතු යැයි කියන, අන් අය කෙරෙහි ද පැවැත්විය යුතු යැයි කියන විදර්ශනා සිහිය කුමක් ද? මෙය විසඳා ගත යුත්තේ ය.
එය මෙසේ දත යුතු ය.
සතරවැනි පියවරෙන් පසු කාය සංස්කාරය සංසිඳෙන යෝගාවචරයා විසින් ‘තමන් ගේ හුස්ම ගැනීමේ ක්රියාවලිය නැවතී නැති බැවින් එය දැන් මා හට කාය සංස්කාරයන් ගේ සංසිඳවීම නිසා සිතට අරමුණු නොවී තිබුණත් එම හුස්ම ගැනීමේ ක්රියාවලිය තවමත් සිදු වෙමින් පවතී’ යැයි එම අවස්ථාවේ දී සිහි එළවා ගත යුතු ය.
එසේ සිහි එළවා ගෙන තුන්වැනි පියවරේ තමන් පුරුදු කළ ආශ්වාස ප්රාශ්වාස කය ෙහි නිමිත්ත මනසින් එළවා ගත යුතු ය. එනම් තුන්වැනි පියවරේ දී බැලුමක් මෙන් සම්පූර්ණ කය ම ගැන මතක තබා ගත්, සම්පූර්ණ කයේ දැනීම ම ආශ්වාස ප්රාශ්වාසයෙන් දැන ගත්, හුස්ම රටාව, හුස්ම විලාශය මනසින් අරමුණු කළ යුතු ය.
යම් විටක එම හුස්ම විලාශය පෙර පුරුදු කළ රටාවට ම මනසින් අරමුණු කරන්නේ වෙයි ද, එම අවස්ථාවේ පවතින මනෝ නිමිත්තට උග්ගහ නිමිත්ත යැයි කියනු ලැබේ.
ඇතැම්හු මේ අවස්ථාවේ එන අලෝක සංඥාවක් උග්ගහ නිමිත්ත වශයෙන් ගන්නා බවක් ද වර්තමානයේ දක්නට ඇත. එය ප්රථම ධ්යානය ලබා ගැනීමට හොඳ උපක්රමයක් නමුත් සතිපට්ඨාන භාවනාවට එයින් ලැබෙන උපකාරයක් නැත.
යමෙක් එම ආලෝක ආදී සංඥාවන් ඔස්සේ ධ්යාන ලබන්නේ නම් ඔහුට හුස්ම කය පිළිබඳ ව ආනාපානසතිය ඔස්සේ කී සෙයින් ඇති වන අලුත් සිහියක් නැති බැවින්, ඔහු විසින් කසිණ ධ්යාන වලින් පසු විදර්ශනා කරනාකාරය දැන ඒ අනුව ධ්යානාංග විදර්ශනා කළ යුතු ය. සැරියුත් මහ රහතන් වහන්සේ විසින් අරිහත් ඵලය සාක්ෂාත් කර ගත් අනුපද විපස්සනා සූත්රයේ මේ ධ්යානාංග විදර්ශනා කරනාකාරය විස්තර වශයෙන් දක්වා ඇත. විශුද්ධි මාර්ගය නැමැති ග්රන්ථය ද ඊට බෙහෙවින් උපකාර වෙන ග්රන්ථ රත්නයකි.
එනිසා ආනාපානසතියේ කී මනෝ නිමිත්ත නම් අප සඳහන් කළ ආකාරය ම බව දත යුතු ය. මේ භාවනාවන් අප විසින් පුරුදු නො කරන ලද ඒවා නොවේ. එනිසා මේ ග්රන්ථයෙන් හෙළි කරන මාර්ගය අන්ධයෙක් කියන මාර්ගයක් සේ නො ගත යුතු ය. අපගේ ශිෂ්ය පුතුන් වහන්සේලා ද මේ ආනාපානසති භාවනාවේ නොයෙක් වර සමෘද්ධ ව ඇත්තේ ය. එනිසා විශ්වාසයෙන් මෙය භාවිතා කරනු.
ඒ නිමිත්ත අප සඳහන් කළ ආකාරය ම බව විනයට්ඨකථාවේ එන තුන්වැනි පාරාජිකා විස්තරයේ සඳහන් ආනාපානසති සමාධි වර්ණනාවේ පැහැදිලි ව සඳහන් කොට ඇත. එම විස්තරය කෙටි කර මෙසේ තබන්නෙමි.
‘යම් කිසි ලෝහ බඳුනකට පහරක් ගැසූ කල එහි විශාල ශබ්දයක් ඇති වේ. එය ක්රමයෙන් සියුම් වන අතර ශබ්දයේ නිමිත්ත මනා ව ගත් සිතකට එම ශබ්දය නිරුද්ධ ව ගියත් ශබ්දයා ගේ නිමිත්තාරම්මණතාවෙන් හෙවත් නිමිත්ත අරමුණු කරමින් සිත පවතියි’